POST(İLK AÇILIŞ)

1.POST (İLK AÇILIŞ):

BİOS:

BIOS’UN İŞLEVİ:

Bilgisayar donanımlarından ana kart üstünde bulunan ve konum itibarıyla çok küçük olmasına karşın işlevsel yönden bilgisayarın en temel parçası olan bu aygıt ile bilgisayarın açılış sırasında yapması gereken tüm komutlar ve donanımsal olarak yapılması gereken tüm işlemleri denetleyen ve ayarlamaları üzerinden yapan bir parçadır. Yani bilgisayar açılırken;

• Hangi aygıtların, hangi sıraya göre okunması gerektiğini, 
•  Hangi kartların çalıştırılıp çalıştırılamayacağını, 
• Hangi aygıta ne kadar gerilim verilmesi gerektiği gibi konularla birlikte birçok uygulamayı yapabilen bir parçadır.

 BIOS, Basic Input – Output System (temel giriş çıkış sistemi)in kısaltılmışıdır.
 Teknik olarak baktığımız zaman BIOS’lar, EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory- Elektriksel olarak silinip programlanabilen sadece okunabilen bellek) olarak adlandırdığımız hafıza entegrelerinin üstüne ana kart ile uyumlu çalışabilecek şekilde çeşitli yazılımların monte edilmesi sonucu oluşur. Bu yüzden BIOS’ların boyutları çok büyük değildir. Ancak yeni nesil ana kartlarda yönetilmesi gereken işlemlerin çoğalmasından dolayı daha büyük boyutlara sahip BIOS’lara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için bu tipteki BIOS’lar için flash bellek entegreleri günümüzde sıkça kullanılmaktadır. Bu entegrelerin en büyük özelliği elektriksel sinyaller ile hafıza üzerinde değişiklik yapılabilmesidir.

POST ' UN ÇALIŞMASI:

 Güç düğmesine basıldıktan sonra BIOS’un bilgisayarı sınadığı bir ekran karşımıza gelir. Bu ekrana POST ekranı deriz. POST ekranında işlemcimizin hızı, bellek miktarı ve veri saklama cihazları gibi bilgiler karşımıza gelir. Tam bu esnada, ekranın altında Press DEL to Enter Setup (Setup Ekranına Girmek için DEL Tuşuna Basınız.)ifadesi belirir. Setup ekranı ile BIOS üzerindeki ayarları değiştirebiliriz.

Bilgisayarınızda POST işlemini sistemi açtığınızda siyah ekranda gördüğünüz yazılardan tanıyabilirsiniz. Güncel ana kartların pek çoğu siz istemediğiniz sürece bunu gizler ve ana kart üreticisine ait logo karşınıza çıkar. Genel olarak POST işlemi sırasında bir hata bulunmazsa kısa bir bip sesinden sonra işletim sisteminiz yüklenmeye başlar. Bu aşamada BIOS, POST ve ilişkili işlemleri bitirmiş ve bilgisayarın denetimini artık işletim sistemine devretmiştir.

Farklı ana kart üreticilerinde BIOS’a girmek için gereken tuş kombinasyonu farklı olabilir. Genelde DEL tuşunu kullanılırken bazı ana kartlarda F1 veya F2 tuşları kullanılabilir. BIOS’a girmek için kullanacağınız tuş(lar) POST ekranında belirtilir.

BIOS’ta Yapılan Değişiklikler :

BIOS,ROM içerisinde bulunan bir yazılımdır. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduğu için hiçbir değişiklik kaydedilemez. Bu yüzden BIOS üzerinde yaptığımız değişikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir.
BIOS’ta ayarları değiştirdiğimizde bu ayarlar CMOS (Complenmentary Metal Oxide Semiconductor - Eşlenik Metal Oksit Yarı iletken) denilen bir bellek çeşidine kaydedilir. Bir pil ile CMOS sürekli beslenir ve kaydedilen ayarların burada sürekli kalması sağlanır.

BIOS'TA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLERİN KAYDEDİLMESİ:

Güç düğmesine basıldığında CMOS’ta kayıtlı olan BIOS ayarlarına göre sistem açılır. Kayıtlı olan ayarlar bir süre sonra kayboluyor ve sık sık “CMOS checksum error” hatası ekranda gözüküyor ise ana kartın üzerinde bulunan pilin değiştirilmesi gerekir. Bu da sorunu çözmezse CMOS yongası bozulmuş demektir. 

BIOS Çeşitleri:

Her ana kart, üzerinde bulunan bileşenleri düzgün çalıştırabilmek için genellikle üreticisine has bir BIOS yazılımına sahiptir.

 BIOS menüsünün yapısı ve seçeneklerinin adlandırılması, üreticiden üreticiye farklılıklar gösterebilir. Hatta birbirinin devamı olan iki ana kartın BIOS menüsü arasında da büyük ya da küçük farklılıklar olabilmektedir

BIOS Yapılandırması:

BIOS menüsüne giriş yaptıktan sonra ayarlamaları yapabileceğimiz ana menü karşımıza gelmektedir. Bunları şöyle sıralayabiliriz;

1. Main: Basit ayarlamalar ve bilgilerin bulunduğu menü. Alt menüleri aşağıdaki gibidir;

•  System Time: Saat ayarını buradan yapabilirsiniz.
•   System Date: Tarih ayarını buradan yapabilirsiniz.
•   Primary Master: Birinci bölümün ilk sürücüsüdür.
•   Primary Slave: Birinci bölümün ikinci sürücüsüdür.
•   Keyboard Features: Klavye ayarları buradan yapılmaktadır (F ya da Q).
•   System Memory: BIOS değiştirilemez hafıza büyüklüğüdür.
•   Extended Memory: BIOS ek hafıza büyüklüğüdür

   2.Advanced: Gelişmiş BIOS ayarları bu bölümde yapılmaktadır;

•  Internal Mouse: Dokunmatik mouse ayarı (Touch Pad).
•  LCD Panel View Expansion: LCD monitörler için geliştirilmiş görüntü özelliğidir.
•   Silent Boot: Açılış özellikleri buradan belirlenir. Logo açılışı, yazılı açılış ve siyah ekran açılışı olarak üç bölüme ayrılır.
•   USB Operation Mode: Usb hızınızı buradan ayarlayınız. USB 2.0 ve 1.1 olmak üzere iki seçenek mevcuttur. Yeni ana kartların hepsi USB 2.0 standardına göre yapılmaktadır.
•   Remote Power On: Lan üzerinden bilgisayarı açmanızı sağlamak için kullanılır.
•   Legacy USB Support: USB veri yolu desteğidir.

  3.Security: BIOS güvenlik ayarları bu bölümden yapılmaktadır.

•  Set Supervisor Password: Bu şifre ile BIOS ayar menüsüne sadece şifreyi bilen kullanıcılar girebilecektir. Varsayılan yani ilk ayarlarda şifre yoktur. 
•  Set User Password: Bu şifre ise sadece menü erişim şifresidir. Bir kez girildikten sonra değişiklik yapmak için bir daha sorulmaz. Bu şifreden önce supervisor şifresi belirlenmelidir. Bu şifre ile giriş yapıldığı zaman bazı menüler aktif olmayacaktır. 
•  Password On Boot: Bu ayar aktifleştirildiği zaman, bilgisayar boot menüsüne girilmese bile açılırken şifre girmeden devam edemezsiniz. Bilgisayarı açmak için yukarıdaki oluşturduğunuz şifrelerden (Supervisor/User Password) birini girmeniz yeterlidir.  
• Fixed Disk Boot Sector: Boot sektör virüslerine karşı koruma sağlamaktadır. Write Protect aktif iken koruma aktifleşir.

  4.Boot: Bilgisayarın açılışı sırasında hangi sürücülerin hangi sıraya göre okunması gerektiğini bu bölüm belirler. Diskette Drive, ATAPI CD-ROM Drive, Network, Hard Drive gibi seçeneklere sahiptir. Bunlardan hangisinin önce başlamasını istiyorsak onu ilk sıraya taşımalıyız. 

Post Ekranı:

POST (power on self test) bir bilgisayarın işletim sistemi yüklenmesinden önce gerçekleştirdiği bir dizi işlemdir. BIOS tarafından gerçekleştirilen işlemler, adından anlaşılacağı gibi açılışta yapılan testleri içerir. Bu testler bilgisayarın arasında sistem bileşenleri ve bellek miktarı gibilerinin belirlenmesi, BIOS’ta bir sorun olup olmadığı gibi görevlerden oluşur. POST sırasında ya da sonucunda bilgisayarınız size işlemci tipi, bellek miktarı gibi bilgilerin yanı sıra BIOS’un sıfırlanmış olabileceği ya da fanın çalışmadığı gibi bilgileri de verebilir. Ayrıca sistemin çalışmaya devam edemediği durumlarda POST sonucunda “bip kodları” denen bir sesli hata belirtme mekanizması ile size sorunun ne olduğunu söylemeye çalışabilir; bu ses kodlarını dinleyip ana kart kitapçığınızdan kontrol ederek bilgisayar ekranınıza görüntünün gelmemesinin nedenini kestirebilirsiniz. Bir diğer hata belirtme mekanizması ise PCI yuvalarına takılabilen özel ve basit kartlar (POST Card) yardımıyla hata kodu okumaktır.

 Güncel ana kartların pek çoğu siz istemediğiniz sürece bunu gizler ve ana kart üreticisine ait logo karşınıza çıkar.

Genel olarak POST işlemi sırasında bir hata bulunmazsa kısa bir bip sesinden sonra işletim sisteminiz yüklenmeye başlar. Bu aşamada BIOS, POST ve ilişkili işlemleri bitirmiş ve bilgisayarın denetimini artık işletim sistemine devretmiştir.

 Cmos Setup
CMOS, BIOS verilerini tutan yarı iletkene verilen isimdir. BIOS Setup'ı ilk açtığınızda ekrana gelen menüye de CMOS Setup adı verilir. Klavyedeki yön tuşları ile buradaki seçeneklerden birinin üzerine gelip ENTER tuşuna bastığınızda ya alt menülere geçilir ya da bu seçenekler birer komutsa bu komut yerine getirilir. BIOS Setup'ın tüm pencerelerinde olduğu gibi bu pencereden de ESC tuşuna basarak çıkabileceğiniz gibi F10 tuşuna basarak yaptığınız değişiklikleri kaydederek de çıkabilirsiniz.

BIOS ayarlarını anlatırken "Enabled" ve "Disabled" terimlerini kullanacağız. Çoğu BIOS ayarlarının karşısında bulunan bu seçeneklerden ilki yani "Enabled" o ayarın aktif olduğunu; "Disabled" ise devreden çıkarılmış olduğunu gösterir.

 Standard CMOS Setup :

Ana menüden bu bölüme girdiğinizde temel sistem ayarları ve sistem saati ile ilgili seçeneklere ulaşırsınız. Bunların işlevleri aşağıda verilmiştir:
 Date/Time: Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabilirsiniz. işletim sistemlerinin saat ve tarihleri BIOS’takilerden farkı olmaz.

Sabit diskler: BIOS altında IDE disketlerinizin ayarlarını "Hard Disks" adlı bu bölümde görebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD sürücüler veya SCSI sürücüler burada görünmez. Burada disklerinizin MODE bilgisini tüm disk sürücüleriniz için AUTO olarak seçmenizi öneririz.

 BIOS, POST sırasında diskinizin özelliklerini belirleyip sistemi ona göre açabilir. BIOS diskinizi bu şekilde, ana BIOS Setup menüsünden "IDE HDD Auto Detection" seçeneği ile BIOS'un diskinizi otomatik olarak bulmasını sağlayabilirsiniz. Hard Disk bölmesindeki parametreler diskinizin kafa, silindir, sektör sayısı ve teknoloji ile ilgili bazı bilgiler içerir.

Video: Bu, monitörünüzün tipi ile ilgili bir ayardır. Halt-On: POST sırasında bir donanım hatası ile karşılaşılırsa sistem durur. Halt-On seçeneği ile bazı hataların dikkate alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını söyleyebilirsiniz. Bu seçenekler aşağıdaki gibidir:

• No errors POST: Hiçbir hatada durmaz.
•   All errors BIOS: Bir hata tespit ettiğinde durur ve size bu hatayı düzeltmeniz için uyarıda bulunur.
• All, But Keyboard POST: Klavye hataları dışındaki hatalarda durur.
•  All, But Diskette POST: Disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur. 
•  All, But Disk/Key POST: Klavye ve disket sürücü hataları dışındaki hatalarda durur.

Bellek Bilgileri: Bu alandaki bilgilerde değişiklik yapamazsınız. Burada geleneksel (base), uzatılmış (extended) ve diğer bellek kapasiteleri hakkında bilgi yer alır.